21 oktober Natuurlijk Limburg - Afl. 5: De bodem geeft

Locaties die te zien zijn in de aflevering:

• Imitatie grafheuvel Savelsbos 
•  Originele grafheuvel Savelsbos  
• Vuursteenmijn Rijckholt  
• Groeve Blom  
• Akkerreservaat Sibbe  
• Heimansgroeve  
• Slijpsteen Slenaken  
• Walburcht Hurpesch  
• Meertensgroeve

Wat gaan we in deze aflevering zien? 

We blijven vandaag in Zuid- Limburg op zoek naar landschap en historie. Het Savelsbos bestaat uit een ongeveer 6 km lange gordel van hellingbossen. Het bos is niet alleen rijk aan bijzondere planten en dieren, maar heeft ook een rijke cultuurhistorie. Rob Paulussen laat ons zien hoe een grafheuvel moet hebben uitgezien in de bronstijd. 

We bezoeken daarna een historische vindplaats van een grafheuvel. In het Savelsbos ligt de vuursteenmijn van Rijckholt, een belangrijk cultreel erfgoed. Hier werd al in het  Neolithicum vuursteen gewonnen. Dit gebeurde tussen 3950 v.Chr. en 2650 v.Chr. De vuursteen werd gebruikt om wapens en gebruiksvoorwerpen van te maken. Benoît Mater, conservator in het Limburgs museum, laat ons verschillende vondsten zien uit deze tijd zoals een vuursteenknol en een hertengewei dat als koevoet werd gebruikt. 

In het Savelsbos ligt een bekend geologisch monument: een grindgroeve. Natuurlijk krijgen we te horen hoe en wanneer de groeve is ontstaan. En dan verplaatsen we ons nu van het Savelsbos naar een verlaten kalksteengroeve bij Berg en Terblijt, groeve Blom. Geiten spelen in de groeve een belangrijke rol bij het beheer van het natuurgebied. In 1998 stopte hier de winning van zand, grind en kalksteen. Er werd begonnen met de herinrichting van groeve tot natuurgebied. Van groeve Blom naar het plateau van Margraten en naar groeve ’t Rooth. Van een kleinschalige groeve naar een grootschalige groeve. Maurice Paulissen vertelt over de historie van de mergelwinning vanaf de Romeinse tijd tot heden. 

'De rode draad in deze aflevering zijn de delfstoffen. Het landschap van Zuid-Limburg is vanouds een delfstoffenlandschap. De mens heeft er sinds de prehistorie uiteenlopende materialen gewonnen: vuursteen, kalk, grind, bouwsteen.

Waar deze winning vanouds kleinschalig was en wij nu vinden dat dit goed in het oude cultuurlandschap was ingebed, zien we sinds de vorige eeuw (20e eeuw) dat er technisch nieuwe mogelijkheden ontstonden die het mogelijk maakten bij delfstoffenwinning de menselijke maat te overstijgen (bijv. plannen afgraven Plateau van Margraten). Juist doordat de menselijke maat uit het oog werd verloren en een gigantische aanslag op een oud cultuurlandschap dreigde, kwam er vanuit de samenleving succesvol verzet op gang.' - Maurice Paulissen

In groeve ’t Rooth vindt nog steeds mergelwinning plaats, althans buiten de eigendommen van Stichting het Limburgs Landschap. Het afgewerkte deel van de groeve heeft zich ontwikkeld tot een belangrijk natuurgebied. Een natuurgebied met een eigen karakter. 

Op het plateau van Margraten bevindt zich het akkerreservaat Sibbe. Hier werd de traditionele intensieve landbouw omgevormd naar een uitgekiend beheer, gericht op o.a. de hamster. Van het plateau van Margraten naar een van de mooiste landschappen van ons land, het reservaat Cottessen. Hier bezoeken we de Heimansgroeve en komen we meer aan de weet over de geologische historie en over het gebruik van stenen voor de huizenbouw. Dan verplaatsen we ons naar Slenaken en wel naar een bijzondere vondst, een grote slijpsteen, waarmee vuurstenen werktuigen werden gepolijst.  

Cultureel erfgoed dus in de vrije natuur. Het is een nationaal Rijksmonument. In het landschap bekijken we ook nog de landschappelijke contouren van een vroegere burcht bij Hurpesch. Rob Paulussen vertelt over de historie van deze ringburcht. En dan verplaatsen we ons tenslotte nog naar de Bergse Heide tussen Berg, Vilt en Houthem en bezoeken daar de Meertensgroeve.

De combinatie van natuur en historie is meer dan de moeite waard.

Verder lezen:

• Uit ons Krijtland is een boek, geschreven door Eli Heimans (1861-1914) en voor het eerst uitgegeven in 1911. Het bevat een beschrijving van een deel van het "Krijtland", het landschap in een gebied van ongeveer 12 km² in het Boven-Geuldal rondom het Zuid-Limburgse dorp Epen en van de daar voorkomende levensgemeenschappen van planten en dieren in relatie tot de bodem. Hoewel het boekje door hemzelf werd aangeduid als “bestemd voor den vacantie-tijd van natuurvrienden” en het een luchtige schrijfstijl heeft, worden er toch een aantal in die tijd nog weinig bekende zaken voor het voetlicht gebracht. Het beschrijft "het verband tusschen het leven van plant en dier en den grond, waarop en waarvan zij leven; daardoor treedt de studie van het landschap als geheel op den voorgrond, en meteen komt de geschiedenis van dien grond op het programma. Dientengevolge zijn er in dit boekje heel wat bladzijden besteed aan de historische geologie van ons land. 
• Uit en Thuis boek Stichting het Limburgs Landschap: Het Uit en Thuis boek is HET boek voor de Beschermers van Het Limburgs Landschap. En voor nieuwe Beschermers nog gratis ook. Alle terreinen van Het Limburgs Landschap komen aan bod, inclusief de wandelmogelijkheden. Een must voor elke Limburgliefhebber. Als u nu Beschermer wordt ontvangt u het gratis thuis.

 Meer weten over vuursteenmijnen in Limburg?

Lees verder op https://vuursteenmijn.nl/ of bezoek het Limburgs Museum in Venlo.

Voor de landschapsexcursie die bij deze aflevering hoort, klik hier >>