9 december - Afl. 12: Maas als levensader
Locaties die in deze aflevering te zien zijn:
- Stuw Borgharen
- Julianakanaal
- Kasteel Elsloo
- Maasberg
- Oude Maasdijk
- Sluis Linne
- Heiligdom Lomm
- Heyen bocht Maas
- Haventje Boxmeer
Wat gaan we in deze aflevering zien?
De Maas staat in deze aflevering centraal. De Maas met haar nevengeulen, nieuwe natuur, kasteel Elsloo en de Romeinse brug in Maastricht.
“De Maas is door de eeuwen heen een zeer belangrijke transportas geweest. Daardoor fungeerde de rivier als levensader voor talrijke havensteden en -stadjes die langs haar oevers verschenen. Maar de Maas is een grillige regenrivier: er is vaak te weinig water of juist te veel water voor de scheepvaart. Daar zijn eeuwen geleden al oplossingen voor bedacht, bijvoorbeeld overslag van kleine naar grote schepen, waar de stad Venlo haar opbloei deels aan te danken heeft.
Sinds ongeveer 1900 is men de Maas gaan kanaliseren. Met stuwen werd gezorgd dat de waterdiepte altijd voldoende is voor de scheepvaart. Bijzonder is dat bij deze grote projecten de functie van de Maas als grensrivier met België voor beperkingen zorgde. Het Julianakanaal, parallel aan de Grensmaas, werd de Nederlandse oplossing voor dit probleem.” - Maurice Paulissen, landschapshistoricus.
Het Julianakanaal
Het Julianakanaal begint ten noorden van Maastricht als aftakking van de Maas en eindigt bij Maasbracht. Daar stroomt het water weer terug in de Maas. In 1925 begon de aanleg en in 1935 werd het kanaal geopend. Het Julianakanaal heeft een lengte van 36 km en een breedte van 60 meter.
Elsloo
Bij de stuw van Borgharen, het beginpunt van het Julianakanaal vertelt landschapshistoricus Maurice Paulissen over de historie ervan. Het dorp Elsloo is door het oprukken van de Maas en door de aanleg van het Julianakanaal verplaatst. In de Maas kan men bij laag water nog restanten van de voormalige burcht zien. Het huidige kasteel Elsloo zijn de oorspronkelijke bedrijfsgebouwen van het oude kasteel.
Achter het huidige kasteel Elsloo ligt een prachtig hellingbos met vele bronbeekjes, het Elsloër- en het Bunderbos. In 2014 heeft de gemeente Stein het landgoed Elsloo met het bijbehorende kasteel en omliggend bosgebied overgedragen aan Stichting het Limburgs Landschap.
Archeoloog Rob Paulussen vertelt over de historie van Elsloo in de 16e en 17e eeuw. Het echte oude Elsloo lag beneden in het dal, de Maas had zich ingesneden in het landschap. De oude Maasdijk is bij het graven van het Julianakanaal afgebroken. In het Limburgs museum in Venlo laat Benoît Mater ons de schep zien waarmee prinses Juliana de eerste spade in de grond zette bij de aanvang van het graven van het Julianakanaal.
Hoogwatermaatregelen
De Maas is een echte regenrivier. Een donkere kant hiervan is extreem hoog water. Allerlei maatregelen volgden bij de hoogwaterbeveiliging zoals nooddijken en kades. Ook werden er nevengeulen aangelegd. In 2011 in Venlo werd naast de Maas bij de Raaijweide een nevengeul gegraven. Die geul zorgt niet alleen voor extra beveiliging bij hoogwater maar speelt ook een belangrijke rol in het ecologisch herstel van de rivier. Al gauw werden de eerste resultaten van de op gang gekomen natuurontwikkeling zichtbaar. Ook in het natuurgebied de Kleine Weerd bij het Provinciehuis in Maastricht werd een nevengeul naast de Maas gerealiseerd.
In het Limburgs museum laat Benoît Mater ons middels een maquette zien op welke wijze de Romeinen te werk gingen bij het technisch realiseren van een brug. Ook al in die tijd: een mooi staaltje van technisch vernuft door de Romeinen.
Met landschapshistoricus Maurice bezoeken we Heyen in Noord-Limburg waar een scherpe bocht uit de Maas werd gehaald. Maurice vertelt aan Edmond waarom dit moest gebeuren.
Heiligdom Lomm
Bij de aanleg van de hoogwatergeul op de grens van Velden en Lomm, op een steenworp afstand van de Maas, vinden archeologen in 2007 en 2008 een grafveld en een cultusplaats uit de ijzertijd, circa 800 tot 12 jaar voor Christus. Ze ontdekken op de hoogste delen langs de rivier talrijke prehistorische grondsporen, waaronder paalsporen en paalkuilen. Hier hebben in de ijzertijd boerderijen en bijbehorende gebouwtjes gestaan. Het grafveld bestaat uit een 60-tal graven waarmee het één van de grootste grafvelden uit de late ijzertijd in Nederland is. De graven, het aantal overtreft alle verwachtingen, zijn veelal zonder urnen. Ze bestaan uit kleine clusters van crematieresten en houtskool die vermoedelijk in een doek of lap zijn begraven. Kringgreppels of grafheuvels ontbreken nagenoeg. Behalve crematieresten komen er een bronzen fibula, een mantelspeld, fragmenten van glazen armbanden en urnen tevoorschijn. Enkele scherven van aardewerk uit de Romeinse tijd wijzen erop dat tot in het begin van onze jaartelling doden in het grafveld zijn begraven
De cultusplaats is nog ouder dan het grafveld en bestaat uit vier greppels die samen een grote rechthoek van circa 33 x 37 meter vormen. Daarbinnen ligt een tweede, kleinere rechthoek van circa 7 x 8 meter. Archeologen denken dat de greppels een terrein afbakenen waarbinnen in de middenijzertijd rituele handelingen zijn uitgevoerd. Behalve de greppels van de cultusplaats en de graven zijn in de zone ook enkele structuren van een gebouw gevonden, mogelijk een schuur of een klein hoofdgebouw. Het gebouw is noord-zuid georiënteerd. De kern van het gebouw bestaat uit vier paren paalkuilen met een overspanning van meer dan 2,5 meter. Rondom de gebouwkern loopt een wandgreppel. Aan de noordzijde staat nog een paal in de wandgreppel.
Bron tekst: (Archeologische Atlas van de Oudheid): https://vici.org/vici/41036/?l...
Tip!:
Benieuwd naar archeologische vondsten bij u in de buurt? Kijk op de archeologische atlas van de oudheid:
https://vici.org/#13/41.894999...
Verder lezen:
Verder lezen over het Heiligdom Lomm:
- Limburg. Een Geschiedenis, 2015, 69-48: Aan de vooravond van de Romeinse verovering. De latere IJzertijd.
- Onder onze voeten. De archeologie van Nederland, door E. Van Ginkel en L. Verhart (2009). Hoofdstuk Rijkdom, elite en macht, p. 134-140
Meer weten over Kasteel Elsloo?
En vergeet natuurlijk onze volgende landschapslezing en -excursie niet, op maandag 17 december en woensdag 19 december!
Voor inschrijving en meer info over de lezing, klik hier >>
Voor inschrijving en meer info over de excursie, klik hier >>