Lezing door Gerrit van der Vorst: Johan Berendsen, de doodsbange ‘schrik van Venlo’

8 mei 2023

20:00 uur

Gemeenschapshuis De Bantuin – Pastoor Kierkelsplein 20, 5916 SW Venlo

Entree: leden gratis; niet-leden €5,00

Op maandag 8 mei organiseert Kring Venlo een lezing door Gerrit van der Vorst: Johan Berendsen, de doodsbange ‘schrik van Venlo’.

Tot lang na de bevrijding stond de naam van Johan Berendsen in Venlo en omstreken voor zware terreur. ‘Befehl ist Befehl’ had voor Berendsen kadaverdiscipline ingehouden. Menigeen was door hem namens de bezetter in diepe ellende gestort, niet zelden met fataal gevolg. Hij was helemaal ontspoord toen de krijgskansen voor nazi-Duitsland definitief waren gekeerd. Het was paradoxaal: de man die in Noord-Limburg zo veel angst opriep, deed dat omdat hij zelf doodsbang was. Er had al lang een biografie – artikel of boek – moeten zijn, maar de oorlogsgeschiedschrijving voor Venlo en omstreken kent nog steeds diepe gaten.

Bij de Duitse inval vocht Blerickenaar Johan Berendsen aan de goede kant, maar na terugkeer uit Duitse krijgsgevangenschap werd hij een actief lid van de NSB. Vanaf december 1940 was hij commandant van de knokploeg van de Venlose NSB, de Weerbaarheids Afdeling (WA), een irritant stelletje straatschenders.

Na enkele maanden van straatterreur bleek Berendsen totaal ongeschikt om leiding te geven aan de WA. Toen zijn positie als WA-commandant op de tocht kwam te staan, stapte hij over naar de Nederlandsche SS. Hij schrok echter terug voor een gang naar het Oostfront en bedankte daarom nog in 1941 als lid van de SS.

Venlo had een tijdlang geen last meer van Berendsen tot hij zomer 1943 in de Venlose gemeentepolitie werd ‘geparachuteerd’. Als SS-politieman hoefde hij niet naar het Oostfront en hij werd prompt weer lid van de SS. Ook bij de Venlose politie liep hij na enkele maanden muurvast. Overplaatsing uit Venlo dreigde, maar de Arbeits Kontroll Dienst (AKD) stelde Berendsen aan. Die dienst joeg op mannen die de Arbeitseinsatz ontdoken. De nieuwe functie van Berendsen pakte rampzalig uit voor Venlo en omstreken. Van mei 1944 tot oktober 1944 terroriseerden hij en zijn AKD-medewerkers – de ‘zwarte Ommen-agenten’ – Noord-Limburg bij hun jacht op ondergedoken Arbeitseinsatz-ontduikers. De terreurgroep kende weinig scrupules. Met onverwacht en bruut optreden wekte ze overal angst.

Paradoxaal was dat angst de drijfveer was van de totaal overspannen Berendsen, angst voor een Duitse nederlaag en voor aanslagen op zijn leven. Na Dolle Dinsdag 5 september 1944 ontspoorde hij helemaal. Zijn echtgenote en kinderen vluchtten naar Duitsland en een radeloze Berendsen klampte zich vast aan de nieuwe Duitse machthebber in Venlo, de misdadige Helmut Temmler. Die zette de AKD’ers in als ‘privépolitie’ die zijn criminele opdrachten, zoals grootscheepse plunderingen, uitvoerden. Onder het motto ‘Befehl ist Befehl’ voerde Berendsen in die september-weken zelfs drie executies uit. Temmlers optreden werd zelfs de nazi’s te gek: hij werd overgeplaatst naar Arnhem. De AKD’ers verdwenen ook uit Venlo nadat de Sicherheitsdienst ze begin oktober 1944 enkele dagen gevangen had gehouden. In oktober 1945 werd Johan Berendsen teruggebracht naar Venlo, maar nu als arrestant. Voor het politiebureau in de Lohofstraat stond een ziedende massa. Na talrijke verhoren en enkele procesgangen werd hij veroordeeld tot de doodstraf. Die werd voltrokken op 2 mei 1947.

De echtgenote en drie jonge kinderen van Berendsen bleven achter in Blerick, waar ze het zwaar te verduren kregen.

De volledige uitnodiging is hier te vinden.